121. rođendan Ive Andrića: Velikan kojeg je smrt uzdigla

Bosanskohercegovački nobelovac Ivo Andrić rođen je na današnji dan 1892. godine u Docu kod Travnika. Veliki pjesnik, prozaik, književnik i diplomata, Nobelovu nagradu za književnost dobio je 1961. godine.

Otac mu je umro dok je još bio dječak, pa se s majkom kao dvogodišnjak preselio u Višegrad kod očeve sestre, a život u tom gradu je ostavio traga i na njegovo pisanje. Nakon osnovne, u Sarajevu je upisao srednju školu, Veliku gimnaziju, a kasnije je studirao na Mudroslovnom fakultetu Kraljevskog sveučilišta u Zagrebu te u Beču i Krakovu.

Nakon Prvog svjetskog rata bavio se i diplomatijom, obavljao je poslove pomoćnika ministra vanjskih poslova i vanrednog poslanika i opunomoćenog ministra u Berlinu. Andrić je nakon 1945. godine postao prvi predsjednik Saveza književnika Jugoslavije. Imao je veoma uspješnu diplomatsku karijeru, 1920. godine je postavljen za činovnika u poslanstvu u Vatikanu, a potom je radio kao diplomata u konzulatima u Bukureštu, Trstu i Gracu. U to vrijeme objavio je zbirku pjesama u prozi “Nemiri”, pripovijetke “Ćorkan i Švabica”, “Mustafa Madžar”, “Ljubav u kasabi”…

Tokom 1927. godine radio je u konzulatima u Marseju i Parizu, a naredne godine u poslanstvu u Madridu. Iste godine objavljena je njegova pripovijetka “Most na Žepi”. Od 1930. do 1933. godine bio je sekretar stalne delegacije Kraljevine Jugoslavije pri Društvu naroda u Ženevi. U to vrijeme objavio je prvi dio triptiha “Jelena, žena koje nema”.

U periodu između Prvog i Drugog svjetskog rata bio je na funkciji opunomoćenog ministra i vanrednog poslanika jugoslovenske vlade u Berlinu (1939.). Po izbijanju Drugog svjetskog rata, zbog neslaganja sa vlastima u Beogradu podnosi ostavku na mjesto ambasadora.

Za vrijeme Drugog svjetskog rata živi povučeno u svom stanu u Beogradu, na Zelenom vencu, za koji je rekao da je najružnije mjesto na svijetu, ne dozvoljavajući bilo kakvo štampanje i objavljivanje svojih djela. U isto vrijeme piše svoja najbolja djela, koja će kasnije doživjeti svjetsku slavu.

Godine 1954. postao je član Komunističke partije Jugoslavije i prvi predsjednik Saveza književnika Jugoslavije. Prvi je potpisao Novosadski dogovor o srpskohrvatskom književnom jeziku. Te godine štampao je u Matici srpskoj roman “Prokleta avlija”.

Bio je prvi čovjek s prostora bivše Jugoslavije koji je dobio Nobelovu nagradu za književnost, 1961. godine, za roman “Na Drini ćuprija”, kao i za cjelokupni dotadašnji rad na “historiji jednog naroda”.

Nosio je veliki ‘teret’ i zbog toga svoj govor na samoj ceremoniji dodjele nagrada, između ostalog, počinje riječima:

“Moja domovina je zaista mala zemlja među svjetovima, kako je rekao jedan naš pisac, i to je zemlja koja u brzim etapama, po cijenu velikih žrtava i izuzetnih napora, nastoji da na svim područjima, pa i na kulturnom, nadoknadi ono što joj je neobično burna i teška prošlost uskratila. Svojim priznanjem vi ste bacili snop svjetlosti na književnost te zemlje i tako privukli pažnju svijeta na njene kulturne napore i to upravo u vrijeme kad je naša književnost nizom novih imena i originalnih djela počela da prodire u svijet, u opravdanoj težnji da svjetskoj književnosti i ona da svoj odgovarajući prilog. Vaše priznanje jednom od književnika te zemlje znači nesumnjivo ohrabrenje tom prodiranju. Stoga nas ono obavezuje na zahvalnost, i ja sam sretan što vam u ovom trenutku i sa ovog mjesta, ne samo u svoje ime, nego i u ime književnosti kojoj pripadam, mogu tu zahvalnost jednostavno, ali iskreno da izrazim”.

Vojnomedicinska akademija u Beogradu je tog 13. marta saopštila da je Andrić umro u 1.15, a u času smrti imao je nepune 83 godine. Pred samu smrt, u svojoj bilježnici ostavio je zapis: “Pomisao na smrt izaziva, već sama po sebi, kod čoveka strah. A kod književnika i svakog ‘javnog radnika’ dolazi uz to još i odvratnost od glupih i neiskrenih nekrologa koji nas čekaju…”

Sve Andrićeve lirske pjesme, koje za njegovog života nisu bile sabrane u knjigu, objavljene su posthumno, 1976. godine, u Beogradu, pod nazivom “Šta sanjam i šta mi se događa”.

Neka od njegovih najpoznatijih djela su romani “Na Drini ćuprija”, “Travnička hronika”, “Gospođica”, “Prokleta avlija”, “Omer-paša Latas” (nedovršen), zbirke pripovjedaka “Nemirna godina”, “Žeđ”, “Jelena, žena koje nema”, “Znakovi”, “Deca”, “Kuća na osami”, putopisi i skice “Staze, lica, predeli”, meditativna proza “Znakovi pored puta”, “Eseji, kritike, članci”, “Sveske”….

 Izvor: Klix.ba