Zašto Vaskrs nije uvijek istog dana: Datum se određuje prema tablicama iz šestog vijeka

Katolici su Vaskrs proslavili prethodne nedjelje, pravoslavci ove, ali ti datumi nisu fiksni, “šetaju”, i nekada znaju i da se poklope. Dan Vaskrsa se određuje posebnim proračunima, na osnovu astronomskih mjerenja, ali – da li ste znali da određivanje datuma ovog praznika zavisi i od jednog važnog jevrejskog?

Sigurno je samo da je Vaskrs uvijek nedjeljom, i to je kanon, ali Vaskrs mijenja datum svake godine. Osnova računice jeste da “padne” prve nedjelje poslije proljećne ravnodnevnice, prve nedjelje poslije punog mjeseca. Takođe pravoslavni Uskrs se po tradiciji ne slavi prije ili na dan jevrejskog praznika Pasha. Ovo pravilo ne važi za katolički praznik.

Prvi parametar komplikuje to što se za određivanje dana proljećne ravnodnevice i punog mjeseca ne koriste astronomska posmatranja, tj. realna slika vasione, već određene tablice, odnosno crkveni kalendar.

Dakle, kod određivanja datuma Vaskrsa koriste se podaci iz crkvenog kalendara, a ne pravi Mjesec koji vidimo. Razlika između onoga što vidimo na nebu i onog što piše u kalendaru može da bude i dva dana. Međutim, ako pun mjesec “pada” u subotu – datum Uskrsa može da se pomjeri cijelu sedmicu.

Zašto je datum Vaskrsa “klizan”

Savremeni kalendari su solarni, u njima se vrijeme mjeri u odnosu na kretanje zemlje oko Sunca dok se u prošlosti koristio lunarni kalendar zasnovan na kretanju Mjeseca oko Zemlje. Datum Uskrsa je jedna od rijetkih tekovina lunarnog kalendara koje su preživjele i u hrišćanskoj civilizaciji.

Kada nastupi proljećna ravnodnevica (21. mart) čeka se prvi pun Mjesec. Po pravilu, ako pada u nedjelju, za Vaskrs se uzima sljedeća nedjelja.

Zato ovaj praznik može da “padne” u bilo koju nedjelju u periodu od 35 dana poslije proljećne ravnodnevice, što je po gregorijanskom kalendaru od 22. marta do 25. aprila. Imajuću i vidu da se pravoslavni praznici kod nas proslavljaju po julijanskom kalendaru i tako dolazi do pomjeranja od 13 dana, Usrks pada između 4. aprila i 8. maja.

Tablice iz šestog vijeka koristimo i danas

Drugi problem je sam lunarni kalendar. U ovom složenom kalendaru godina traje 354 dana, odnosno njemu nedostaje 11 dana da bi dostigao naš kalendar. Da bi se taj manjak nadoknadio periodično su se ubacivali vanredni mjeseci, a da bi se ovaj komplikovani račun bar malo pojednostavio u crkvi su u VI vijeku razvili tablice na osnovu kojih se određuje datum Uskrsa, a one se koriste i danas.

Vaskrs, ili vaskršnja nedjelja direktno zavisi i od jevrejskog praznika Pashe, odnosno ne slavi se prije ili na dan ovog judejskog praznika.

Pasha je veoma važna u judejskoj tradiciji i proslavlja se u krugu porodice. Povezan je izbavljenjem Jevreja iz egipatskog ropstva, a takođe je povezan i sa dobijanjem Deset Božijih zapovesti. Pasha pada na 14. dan proljećnog mjeseca, a kao prvi dan se računa onaj kada se po prvi put pojavi mlad mjesec.

Ali ipak, iako ne smije da padne na taj dan, jedan od najlakših načina da se odredi datum pravoslavnog Uskrsa jeste da on pada u nedjelji koja je najbliža Pashi.

Pravila utvrđena prije 17 vijekova

“Kada se određuje datum praznika, uključuje se astronomija, matematika i naravno hrišćansko predanje. Na prvom saboru 325. godine u Nikeji, u vrijeme cara Konstantina Velikog, donijeti su neki osnovni principi. Kada se određuje datum Vaskrsa, prvo mora proći proljećna ravnodnevnica 21. marta, zatim mora biti mjesec uštap ili pun mjesec i prva nedjelja poslije uštapa”, objasnio je ranije za Blic sveštenik Radomir Popović, koji na Bogoslovskom fakultetu predaju istoriju hrišćanske vjere.

On je rekao da je na Zapadu, negdje u šestom vijeku, jedan od Svetih otaca Dionisije Mali, koji je bio i matematičar i bavio se pitanjem pashalije, donio pravilo koje su pravoslavci prećutno prihvatili, da se Vaskrs slavi poslije jevrejske pashe.

“Pasha je mogla da padne bilo koji dan u nedjelji, pa se čekao prvi nedjeljni dan da se proslavi Vaskrs”, objasnio je Popović. Danas ovakav kanonizovani princip određivanja datuma Uskrsa primjenjuju pravoslavne crkve odnosno crkve koje su ostale na ortodoksnoj liniji.

Katolički Uskrs

Rimokatolička crkva je taj princip napustila 1583. godine, uvela je određene modifikacije u odnosu na princip Nikejskog sabora, a to su prihvatile, tačnije naslijedile, protestantske zajednice.

Katolička crkva datum izračunava u odnosu na proljećnu ravnodnevicu i prvi pun mjesec poslije nje. Pravoslavna crkva ovome dodaje i to da Uskrs ne može biti prije jevrejske Pashe.

“Nema velikih razlika u proslavljanju praznika među pravoslavcima i katolicima. U širokom narodu običaji su crvena jaja – simbol života, vječnosti. Dani pred Vaskrs i po Vaskrsu manje više su isti u cijelom hrišćanskom svijetu, a čak i u ikonografiji način na koji se slika Vaskrsenje je isti”, istakao je Popović.

Praznici koji prethode Vaskrsu

Pripreme za Vaskrs počinju, naravno, već Vaskršnjim postom, a uvod u praznike je Lazareva subota (Vrbica), kada se slavi uspomena na dan kada je Isus Hristos vaskrsao Lazara iz groba.

U nedjelju, na Cveti, običaj je da se u kuću unose grančice vrbe i time simbolično podsjeća na Isusov ulazak u Jerusalim, piše Blic.

Posljednja nedjelja Velikog posta pred Vaskrs naziva se Strasna ili Velika nedjelja.

Najvažniji dan u toj nedjelji je Veliki petak. To je jedini dan u godini kad u pravoslavnim hramovima ne služi liturgija. Od Velikog četvrtka do Vaskrsa ne oglašavaju se zvona na crkvama, jer su ona u pravoslavnoj crkvi znak radosti.

Izvor: blic.rs / Autor: M.M. / Foto: Nenad Mihajlović/Dubravka Čolović/Agencije