Znamenite ličnosti Banjaluke: Svetislav Milosavljević, prvi ban i najveći graditelj

Ban Svetislav Milosavljević je čovjek bez kojeg bi banjalučka istorija ostala uskraćena za čitav jedan zlatni period.

Priča o hrabrom vojniku, odvažnom gospodinu, odlučnom banu, „banjalučkom Periklu“, ali prije svega dobrom čovjeku, ljudini, počinje 7. septembra 1882. u Nišu, gradu raskrsnici između istočnjačke i zapadnjačke kulture. Skladan brak oca Tome, bogatog niškog trgovca, sa 20 godina mlađom suprugom Vasilijom, za Tisu je bio pravi primjer života u kome je vladao ugodan mir i obostrano zadovoljstvo.

Tisina želja za proučavanjem tehničkih nauka, sa ciljem da jednog dana postane inženjer, nije se ostvarila. Zbog finansijske krize u koju je zapao njegov otac, prinuđen je da umjesto inženjerskog mantila obuče vojnički šinjel. Kao mladić sitne građe, Tisa zapada u velike probleme prilikom polaganja prijemnog ispita. Da bi se riješila ova agonija, bilo je potrebno nekoliko riječi kralja Milana Obrenovića, nekon čega je upis na Nižu vojnu akademiju riješen za tren oka. Da ovo zalaganje nije bilo uzaludno, svjedoče i Tisine potporučničke epolete, kao i Medalja za vojničke vrline.

Na Vojnu akademiju u Beogradu se upisuje 1905. godine i postaje pitomac XV klase, koju završava činom pješadijskog poručnika. Napredovanje u službi i početak balkanskih ratova Tisu zatiču sa novim epoletama, ovaj put kapetanskim. U oba rata Tisa rukovodi vojnim saobraćajem, organizuje transport vojnika, civila i ratnih potrepština. Pucnji Gavrila Principa i početak Velikog rata dočekuju sada već majora Milosavljevića u Skoplju. Prvu ratnu godinu proveo je kao pomoćnik načelnika Štaba slavne Prve armije.

Za pomoćnika šefa Vojnoželjezničke inspekcije određen je 1915. Seli se u Jagodinu, gdje upoznaje svoju buduću životnu saputnicu Desanku Andrejević. Tisa se zariče da će se, ako ostane živ i zdrav, po okončanju rata oženiti njom. Nedugo zatim napušta Jagodinu, prelazi bespuća Albanije i Crne Gore, kratko boravi u Skadru, iz kog odlazi u luku San Đovani di Medua, kojoj su srpski vojnici iz milošte dodali „di ne duva”, gdje organizuje željeznički saobraćaj. Radi potreba održavanja željezničkih linija, Tisa u aprilu 1916. odlazi na Solunski front.

Po završetku rata ženi se Desankom, s kojom će dobiti troje djece: Tomicu (1920–1926), Ljubicu (1921–2018) i Petra (1926). Pored službovanja u mnogobrojnim pukovima i vojnim institucijama, 1925. godine dobija početni generalski čin, tj. proizveden je u brigadnog generala, što mu pruža priliku da se oproba kao predavač na Višoj školi Vojne akademije u Beogradu. Malo pomalo, o sposobnostima i vojničkim vrlinama hrabrog Nišlije pročulo se i na Dvoru. Tako nastaje spontano prijateljstvo izmeđ kralja i Tise, koje će biti obilježeno mnogim obostranim intrigama.

Bilo kako bilo, svi ovi događaji rezultiraće time da Milosavljević 1926. postane ministar saobraćaja. Ulazi u koštac sa ozbiljnim projektima širom Kraljevine, izgradnjom i rekonstrukcijom željezničkih čvorova, uređenjem pristaništa i drugih infrastrukturnih objekata, čime pokazuje svu svoju sposobnost, ali i nekadašnju želju da postane inženjer. Na opšte čuđenje, kralj ga 1928. godine lišava ministarskog zvanja. Izgleda da je sa Tisom imao drugih planova.

Uvođenjem Šestojanuarske diktature, preimenovanjem Kraljevine SHS u Kraljevinu Jugoslaviju i podjelom njene teritorije na banovine, posebno se po svome zaostatku i nerazvijenosti isticala Vrbaska banovina. Bila je to sljedeća stanica za novoimenovanog bana Svetislava – Tisu Milosavljevića.

Na peronu banjalučke željezničke stanice, pored nekolicine činovnika stajao je i jedan od prvih ljudi tadašnje opštine – načelnik Hamzaga Husedžinović. Bilo je to na Mitrovdan 1929. Nakon obilaska grada, ban je stvorio nimalo zavidnu sliku. Blato do koljena, neosvijetljene ulice, nedostatak stambenih objekata, neuređene zelene površine, groblje u središtu grada… Mnogo toga moralo se „stvoriti“ da bi Banjaluka postala dostojna prestonica Vrbaske banovine.

Sa gradnjom se nije čekalo. Građene su škole, bolnice, putevi… Kao biseri nižu se velelepna zdanja: Palata Banske uprave, gradski park, činovničke zgrade, Banski dvor, zgrada Higijenskog zavoda, zgrada Niže poljoprivredne škole, Sokolski dom…

Foto: Siniša Pašalić

Posebna požrtvovanost bana Milosavljevića ogleda se u tome što je bezbroj puta odlazio u audijencije kod kralja u Beograd, moleći za svaki dinar više nego što je planirano, znajući da će Krajišnicima to biti od neizmjerne koristi. Zahvaljujući ovim audijencijama, koje su nerijetko bile uzaludne, osnovane su kulturne institucije kao što su Narodno pozorište Vrbaske banovine i Muzej Vrbaske banovine, osnovni nosioci kulturnog i društvenog života Banovine i Banjaluke.

Banjalučani su Tisu svrstali u red ličnosti koje su svojim radom i zalaganjem ostavile lični pečat u istoriji grada na Vrbasu. Period izgradnje Banjaluke trajao je do 22. aprila 1934, kada je Tisa, zbog sukoba s kraljem, razriješen dužnosti bana i postavljen za ministra saobraćaja Kraljevine Jugoslavije. Svečana povorka Banjalučana ispratila je bana Milosavljevića na putu od Banskog dvora do željezničke stanice. Tuga je bila obostrana!

Na novoj-staroj poziciji nije se zadržao dugo. U kraljevom okruženju su se nalazili mnogobrojni ljubomorni „oficirčići“, zaslužni da Tisa u Aleksandrovim očima padne još dublje. Tako bivši ban i ministar odlazi u penziju i sklanja se s puta nezajažljivim karijeristima.

Na poziv Banjalučke eparhije Tisa dolazi 18. maja 1939. na osveštanje Crkve Svete Trojice i postaje njen kum. To će ujedno biti prilika da posljednji put vidi djelo svojih ruku, uma i truda – njegovu Banjaluku.

Teške dane Drugog svjetskog rata Tisa provodi u Beogradu u toplini porodičnog doma. Pored mnogobrojnih članaka i knjiga koje je napisao u prethodnom periodu, tu završava posljednje stranice svojih memoara. U novoj Jugoslaviji živio je mirnim penzionerskim životom, neometan od komunističkih vlasti.

Nakon toliko godina ispunjenih radom i nesebičnim zalaganjem za dobrobit svoje otadžbine, koja mu je bila uvijek na prvom mjestu, kao i za narod kojem je uvijek vjerovao i sa kojim se u ratu borio a u miru slavio, 28. jul 1960. obilježiće kraj jedne stvaralačke epohe čovjeka koji je život stavio u službu naroda, najvećeg banjalučkog graditelja, kulturnog utemeljivača i prosvjetitelja – bana Svetislava – Tise Milosavljevića.

Velelepna zdanja

• Palata Banske uprave, danas Gradska uprava, građena 1930–1931. godine;
• Gradski park, danas Park “Petar Kočić”, građen 1930–1932. godine;
• Činovničke zgrade, niz od 6 zgrada u Aleji Svetog Save i jedna u centru grada, izgrađene 1930. godine;
• Banski dvor, izgrađen 1932. godine;
• Dom kralja Petra I Oslobodioca, danas Narodno pozorište RS, građen 1933–1934. godine;
• Zgrada Higijenskog zavoda, građena 1932–1933. godine;
• Zgrada Niže poljoprivredne škole, građena 1930–1932. godine;
• Sokolski dom, građen 1932–1937. godine;
• Zgrada Realne gimnazije, dogradnja istočnog krila, građena 1930–1931. godine;
• Zgrada Direkcije šuma, danas Ekonomska škola, čiji je jedan dio dograđen 1931–1932. godine.

Izvor: Srpskainfo/ Nataša Telebak