Banjalučke ljubavi između legende i zbilje

Hamdija Afgan, gvožđarski trgovac, obavljao je 1937. dužnost načelnika banjalučke opštine.

U to vrijeme kaptiran je Beg-bunar u Novoseliji, čime je riješeno pitanje snabdijevanja vodom Novoselije i Gornjeg šehera, i izvršena generalna opravka vodovoda od vrela Subotice do grada. Opravljen je i most na Rebrovcu, koji je zadavao česte glavobolje i u vezi s kojim su vlasti bile zatrpane prigovorima građana.

Zbog opasnosti od urušavanja ulice Vuka Karadžića, podignut je potporni zid na Velikom trgu (vidi se i danas, pored pijačnih stepenica), čime je ulica zaštićena od odrona, a gradska tržnica uljepšana. Popravljena je nesolidno urađena i već dotrajala ograda oko gradskog parka, a u vatrogasnom spremištu (kod Ferhadije) su montirani tuševi za vatrogasce i opštinske radnike.

Potkraj 1937. suficit u opštinskom budžetu premašio je 1,5 miliona dinara i odmah je usmjeren u brojne investicione i javne radove. Novoselija je dobila rasvjetu, a Crkvena pet novih mostova…

Izgradnja objekata

Gradonačelnik Afgan je neumorno provodio svoje ideje. Sredinom januara 1938. on je boravio nekoliko dana u Beogradu, gdje je za gradsku sirotinju iz budžeta Ministarstva socijalne politike i narodnog zdravlja izdejstvovao pomoć u iznosu od 20.000 dinara. Za potrebe osnivanja gradske štedionice u Beogradu je odobrena pomoć od tri miliona, a isti iznos, iz novog budžeta, za gradnju stanova. Od Ministarstva saobraćaja grad je dobio još jedan most, peti po redu, dužine 15 m.

Na molbu Afganovu, ministar šuma i ruda i bivši ban Vrbaske banovine Bogoljub Kujundžić odobrio je da se gradskoj sirotinji podijeli veća količina drvnog otpada iz “Šipadovih” pilana u Drvaru, dok je ministar saobraćaja Mehmed Spaho odobrio besplatan podvoz za ovo ogrevno drvo. “Mjerodavni faktori” su odlučili da se u državni budžet za narednu godinu unesu svote potrebne za gradnju sudske palate i tri srednjoškolske zgrade.

Međutim, stranačka trvenja, podmetanja i optužbe učinile su da već 21. februara 1938. ban Vrbaske banovine Todor Lazarević, a na osnovu rješenja ministra unutrašnjih poslova, razriješi dužnosti Hamdiju Afgana i sve vijećnike. Umjesto Afgana postavljen je advokat dr Asim Džinić. Uskoro je Afgan svoju nevinost morao da dokazuje u sudskom procesu.

Izgradnja brojnih objekata u gradu (Hirurški paviljon, Hipotekarna banka, Uboški dom, Radnički azil, Aerodrom i dr), a naročito armirano-betonskog mosta kod Kastela krajem 1935. godine, iziskivala je regulaciju i uređenje gradskih ulica.

Započelo se sa proširenjem i uređenjem dvije ulice koje vode ka Gornjem šeheru, glavne ulice i ulice Muftije Džabića (danas Miloša Obilića). Ozbiljnu prepreku u realizaciji ove ideje predstavljali su, prije svega, stari muslimanski grobovi duž pojedinih ulica, ali i drugi objekti.

Legende

Po Afganovom naređenju, prvo je posječena “hadži-lipa”, koja je ometala regulaciju trotoara u glavnoj ulici. Legenda kaže da je tu lipu neka nevidljiva sila donijela ravno iz Meke, što je bio razlog da upravo odatle banjalučki muslimani polaze na hadžiluk. Lipa se nalazila sa lijeve strane ceste za Gornji šeher, pored džamije Daudije, zvane još i Medreska džamija, porušene 1963. godine, prilikom gradnje raskrsnice glavne i Fadila Maglajlića (danas Solunska) ulice. Recimo još da je ta ulica kratko poslije rata nosila ime Enver Hodže!

Afganov postupak naišao je na osudu starijih muslimana, ali je nezadovoljstvo brzo stišano. Kako je sam Afgan izjavio, “grobovima je mjesto na grobljima a ne po ulicama”. Takođe je otvoreno stavio do znanja da namjerava da sve stare grobove duž banjalučkih ulica prekopa i zemne ostatke prenese u muslimanska groblja.

Vjerovatno na Afganov zahtjev ili prijedlog, marta 1937. oglasio se banjalučki Medžlis. Pošto je konstatovao da se “u posljednje vrijeme pokojnici sahranjuju na pretrpanim haremima” (grobljima), Medžlis je odredio da se ubuduće sahrane vrše na Stupnici, Mašinovom groblju u Osman-šahovoj ulici, u Desnoj i Lijevoj Novoseliji, groblju na Grabu (Gornji šeher), groblju pored Halil-pašinog turbeta, groblju pored “Crnog turbeta” i na malom lauškom groblju.

Sahranjivanje u ostalim grobljima je strogo zabranjeno. Medžlis je uveo i standarde: grobovi moraju biti dimenzija dva puta jedan metar, međusobno udaljeni 80 cm. Imami i gradski muhtari (starješine) su zaduženi da odrede kaburdžije (grobare). Na grobljima je zabranjeno puštati stoku i saditi voćke.

Sada su opštinske vlasti mogle da pristupe i izmještanju grobova. Nekoliko njih oživjelo je, pomalo već zaboravljene, tri banjalučke legende o ljubavi.

Hazreti Emina

Krajem februara 1937. otvoren je grob Hazreti Emine, koji se nalazio s desne strane Vrbasa, u muslimanskom dijelu grada, na putu koji vodi za Gornji šeher. Njeni zemni ostaci su preneseni u obližnje muslimansko groblje.

Grob Hazreti Emine, po predanju, bio je star preko dvjesto godina. Emina se zaljubila u mladog muslimana čija se kuća nalazila s druge strane Vrbasa. Zbog te ljubavi, kojoj su na putu stajale velike prepreke, Emina je jednog dana, spazivši svog dragog preko vode, zagazila u Vrbas… Sahranjena je na obali Vrbasa, a njen grob postao je mjesto hodočašća za mlađi muslimanski ženski svijet. Malo kada na njenom grobu ne bi osvanule zapaljene svijeće. Mlade muslimanke su se na Emininom grobu molile Alahu da im da sreću da vole i da budu voljene.

Šećernaza i Nazif

Polako ali sigurno, u to vrijeme počelo je da blijedi i sjećanje na beskrajnu ljubav mujezina Nazifa i lijepe Šećernaze. Ljubav se zametnula prije više od dvjesto godina, baš u vrijeme kad su iscvjetale trešnje, šeftelije i džanarike. Na desnoj obali Vrbasa, tamo negdje oko starih mlinova, na pola puta do Gornjeg šehera, bijaše podignut veliki čardak. Njegov dug balkon, oslonjen na debele hrastove stubove, bješe nadnesen nad Vrbasom.

Šećernazini djevojački dani monotono su prolazili sve dok jednog dana, dok je na balkonu vezla čevrme na đerđefu, sa obližnje džamije nije začula mladog mujezina koji je učio ikindiju. Kažu, tek što se bješe vratio sa nauka iz Turske. Samo koji dan kasnije, Šećernaza se odvažila i povjerila staroj služavci Habibi: “Ako je i on kao što mu je avaz, on će biti moj dilber!”

Vjerna Habiba se postarala da to sazna mujezin. Dvoje mladih su se uskoro našli u dnu bašte, zaklonjeni visokim plotom i trešnjinim cvatom. I desi se ljubav i jedno drugom dadoše vjeru da će biti zajedno, ako ne na zemlji, a ono u grobu.

Malo-pomalo, za ljubav saznade i Šećernazin otac, koji nije ni pomišljao da kćeri, koja je patila i venula, da blagoslov. Počeše da stežu i prvi mrazovi. I jednog dana, slušajući Nazifovu ikindiju, Šećernaza obuče svilene dimije i nazu papuče, siđe na Vrbas i skoči u hladnu rijeku. Kad stara Habiba na obali pronađe samo zlatom vezene stambolske papuče, svima bi jasno šta se desilo. Leš lijepe Šećernaze, za koju su njene kone tvrdile da na dunjaluku nema dilbera za nju, pronađoše pored Kastela. Sahranjena je u prisustvu cijele Banjaluke, otprilike na mjestu odakle je skočila u smrt.

Odmah poslije Šećernazine sahrane Nazif ode na minaret svoje džamije i poče da uči ikindiju. Tek što je završio, bacio je još jednom pogled u pravcu Šećernazinog groba i skočio u ambis. Sahranjen je pored puta, odmah uz džamiju, skoro uporedo sa Šećernazinim grobom.

Uz odobrenje muslimanskih vjerskih vlasti, opštinske vlasti su početkom 1937. otkopale oba groba i prah dvoje ljubavnika sjedinili u zajedničkom grobu na starom muslimanskom groblju, s desne strane Vrbasa, nedaleko od mjesta gdje je bio Šećernazin mezar. Tako su opštinske vlasti ispunile zavjet dvoje mladih. Još u većem broju nego ranije, muslimanske djevojke su petkom obilazile zajednički mezar, kitile ga cvijećem i, paleći svijeće, zavjetovale se na vječnu ljubav.

(Nastaviće se…)

Izvor: Glas Srpske