Reality show i njegov uticaj na javnost

Ovaj televizijski žanr već godinama bilježi ogromnu gledanost. Publici se pruža prilika da prati živote običnih ljudi pred kamerama, a opstanak u takmičenju zavisi od glasova publike. Šta nam ovi programi pružaju i koliko utiču na javnost govore nam profesorica novinarstva, sociolog, psihologkinja i učesnik rijaliti programa.

“Reality show počeo se javljati krajem 70ih godina prošlog vijeka i dio je savremene televizijske produkcije”, kaže profesorica na Fakultetu političkih nauka u Banjaluci Tatjana Tapavički Duronjić.

“Najšire gledano, rijaliti program je svaki program koji je snimljen ‘in vivo’ i prirodno, bez montaže i bez scenarijuma. Često se rijaliti programi nazivaju i televizijske produkcije u kojima se ‘odigravaju stvarni događaji’ i koje publika posmatra kao realne događaje koji se odigravaju u realnom vremenu sa stvarnim, neizimišljenim ljudima. To su ustvari svi oni programi koji čine da se publika osjeća prozvanom da odlučuje, učestvuje, komentariše, glasa i utiče na životne događaje i procese drugih ljudi koji tako dobro podsjećaju na neka iskustva te iste publike u nekom periodu života. Taj trenutak identifikacije i empatije kod publike zapravo je pokretačka snaga za produkciju ove vrste programa, ali i magična poveznica koja poput magneta privlači jedan dio, ne tako male publike. Iz tih razloga i postoje rijaliti televizije čiji su programi dominanatno usmjereni na ovaj dio produkcije”, kaže Tapavički Duronjić, te dodaje da je koncept ovakvih programa specifičan prije svega zbog činjenice da je on zasnovan na neprekidnoj interakciji publike, ali i na činjenici neprekidnog snimanja i direktnog obraćanja u kameru bez filtriranja.

Prvi sadržaj ove vrste pojavio se u Velikoj Britaniji 1974. godine i nosio je naziv “The Family”. Bitno je pomenuti i rijaliti “Aeroport” iz 1996. godine, koji je radio BBC. On se bazirao na praćenje života i rada aerodromskog osoblja u Londonu. Ipak, od tog vremena pa do današnjih rijalitija mnogo toga se promijenilo.

“Najavljivač ovih promjena bila je holandska produkcija emisije ovog tipa pod imenom ‘Big Brother’, emitovana krajem devedesetih godina. Licencu za ovaj rijaliti otkupilo je mnogo zemalja, među njima je bilo i televizija s našeg prostora. Tada je uvedeno dvadesetčetvoročasovno snimanje uživo i mogućnost da publika odluči o daljem scenarijumu emisije izborom ko ostaje, a ko odlazi. Dejvid Džajls ovo naziva ‘gledaočeva moć’. Metaforički rečeno, produžen je život i koncept rijalitija. Ipak, osnovni model po kojoj se ove emisije prepoznaju na prvi pogled ostaje isti, a to je neposrednost i nenamještenost kadra i stalna interakcija publike”, navodi Tapavički Duronjić.

Prema njenim riječima, postoji globalna publika koja kontinuirano više ili manje pokazuje interes za produkcijom emisija ovog tipa, što je dovoljan razlog za nastavkom njihove produkcije.

“To je očigledno i dovoljan razlog da se ogluše o sve glasnije kulturne kritike upućene na račun nekih etičkih standarda koji se dovode u pitanje u nekim rijalitima. Kada imate globalnu publiku znači da imate veliku publiku, a to je direktno proporcionalno TV rejtingu i njenom komercijalnom moći i stabilnošću. Drugo je pitanje šta se dešava u tom slučaju s nekim važnim društvenim funkcijama medija, kao što je na primjer funkcija kulture, koja podrazumijeva diseminaciju s ciljem obrazovanja publike i javnosti. Rijaliti emisije nemaju ovu dimenziju, niti pretenduju da je imaju. Osim zabavne i djelimično informativne funkcije, drugih društvenih funkcija nemaju.”

Učesnici rijaliti emisija su “obični ljudi” koji se nalaze svugdje oko nas. Prije učešća nisu bili poznati, ali im se nakon toga život drastično promijenio, barem na kratko. Tapavički Duronjić kaže da se kod njih razvija osjećaj holivudske slave, koji daje i lažni osjećaj moći i kvaliteta, te da se među tim ljudima nađu i oni koji su avanturističkog duha, možda i voajeri, koji na jedan nekonvencionalni način žele da se uključe u medijski život. Kao čest motiv za učešće navodi se radoznalost, a nakon izlaska iz rijalitija oni nakon nekog vremena prestaju biti zanimljivi kako medijima, tako i publici.

“Po pravilu, ako se dobro osmišljen scenarijum pokaže uspješnim u jednom medijskom prostoru, efekat će biti isti ili sličan i u drugom. Iz tih razloga se i kreiraju medijski sadržaji koji mogu biti opšte prihvatljivi i koji će privući pažnju prosječno obrazovane publike. Elitna medijska publika nije rijaliti publika. To je i odgovor zašto je gledanost TV rijalitija još uvijek velika, iako ne treba zaboraviti da brzo dolazi do zasićenja istim konceptom emisija, te otuda i raznolikost rijaliti programa i samo naizgled ‘carevo novo odijelo'”, govori Tapavički Duronjić, i postavlja pitanje da li modeli i ponašanja iz rijalitija mogu biti opšte korisni u smislu razvijanja svijesti građana, kulturnog sazrijevanja, civilizacijskih dometa i slično?

Profesor sociologije Enes Ratkušić ističe da zanimljivosti u ovakvim rijaliti programima u suštini ne postoje, jer je riječ o klasičnom ekperimentisanju s ljudima. Bolje rečeno, redukovanje višedimenzionalnosti ljudskih mogućnosti na skup čisto bioloških detalja, tako da suštinski čovjeka u takvim okolnostima svodi na nivo životinje.

“Uticaj na javnost je moguć, ali ne u nekom naročitom intenzitetu, s obzirom da takve vrste emisija uglavnom privlače ljude niskog obrazovanja ili dokoličare. Takve vrste emisija uglavnom služe za prostim jezikom rečeno ‘ubijanje dosade’, bez nekih značajnijih implikacija”, kaže Ratkušić.

Psiholog Emina Mehić ističe da motivacija za učestvovanje u takvom programu može ležati u potrebi za egzibicionizmom, neispunjenom potrebom za pažnjom, željom za boljim položajem u društvu tj. većom popularnošću. Međutim, takmičari se prijavljuju prosto zbog novca, ili kako bi brže postali poznati i time sebi osigurali i druge angažmane (recimo da postanu i sami voditelji nekog showa).

Prema njenim riječima, postoje dva faktora dobrih prediktora da li će neko uživati u praćenju ovakvih programa: voajerizam kao osobina ličnosti (ovdje se ne misli na sexualni patološki voajerizam), te socijalno poređenje. Mogućnost učestvovanja u programu (glasanjem, javljenjem publike) daje osjećaj određene moći i kontrole nad dešavanjima, te ispunjava tu potrebu kod gledalaca.

“Istraživanja pokazuju statistički značajnu povezanost između gledanja rijaliti programa i vjerovanja o ljudskim ponašanjima i vezama u stvarnom životu. Međutim, teško je utvrditi uzročno-posljedičnu vezu, da li gledanje ovakvih programa mijenja uvjerenja, ili ljudi jednostavno vole da gledaju ovakve programe koji onda samo ojačavaju uvjerenja koja su već imali. Jasno je, ipak, da utiecaj nije jednosmjeran”, govori Mehićeva.

Učesnik treće sezone “Velikog brata” u Srbiji, Đorđe Đurđević iz Banjaluke ističe da se prijavio iz znatiželje i dinamičnosti duha. S obzirom na to da je volio izazove, “Veliki brat” mu se učinio takvim, pa je odlučio da se prijavi.

“Učešće u ‘Velikom bratu’ učinilo me prepoznatljivom osobom, i ništa više od toga. Osjećaj je u početku vrlo sablazan, ali vremenom čovjek uopšte ne doživljava zujanje kamera oko sebe, saživi se sa njima”, govori Đorđe.

Đurđević navodi da svaki rijaliti program za krajnji cilj ima novac, pa samim tim nosi i mnogo pritiska i pogrešnih stvari, tako da se ne planira više prijavljivati na emisije ovakvog sadržaja.

Izvor: etrafika.net